Wetenschap als ontmanteling van angst

Dat is de hoofdvraag van de wetenschapsfilosofische reeks Encyclopedie van de angst, die gisteren opende met een lezing door Sander Bais, hoogleraar in de Theoretische Fysica. Twee dingen maakte zijn lezing goed duidelijk. Angst is een belangrijke factor op veel niveaus en kan zowel voor als tegen de wetenschap werken. Maar, voegde Bais toe, wetenschap is belangrijker dan angsten – individueel of collectief – en zijn betoog was dan ook een betoog In praise of science, zoals de titel van zijn laatste boek luidt.

Wat is de invloed van angst op de wetenschap? Allereerst kun je stellen dat angst een gegeven is. Op fysisch, maar ook op cultureel en sociologisch niveau. Bais laat een tekening zien die het wereldbeeld voorstelt van iemand die in Manhattan is opgegroeid. Ieders wereldbeeld is in eerste instantie klein, simpelweg doordat je op een zekere plaats in de wereld staat. Dat zorgt voor een beperkte waarneming en voor projectie van vooroordelen. En tot angst.

Door de wereld te ontdekken, op reis te gaan en onderzoek te doen, kun je je wereldbeeld vergroten en vooroordelen uit de weg ruimen. Daarmee zullen ook de angsten minder worden. Wat geldt voor de mens in het algemeen, geldt natuurlijk ook voor de wetenschapper. Op die manier kan de wetenschap, met haar rationele verklaringen en bewijsvoering, angst wegnemen.

Toch is het niet zo makkelijk. Ondanks de uitgebreide kennis van de wereld, heerst er nog enorm veel angst in de maatschappij. Het zijn collectieve angsten, die bijna altijd paranoïde van aard zijn: de overheid zou nanodeeltjes in het griepvaccin stoppen, of de deeltjesversneller zal zwarte gaten doen ontstaan waarin de aarde zal verdwijnen (zie het filmpje hieronder). Juist de nieuwe wetenschappelijke technologieën zijn een bron van onrust. Zelfs het darwinisme, toch een van de meest onomstreden wetenschappelijke theorieën, wordt in de media behandeld als een geloof, met aanhangers en tegenstanders.

Hoe kan het dat mensen vasthouden aan hun mythische, zo niet primitieve angsten, terwijl de wetenschappelijke theorie zo 'robuust' is, zoals Bais zegt? De media spelen daarin een belangrijke rol. Vooral opzienbarende verhalen dringen door in de media, zonder dat er ruimte is voor nuance. Bovendien is de weerlegging van een aanklacht vaak niet interessant. Het verhaal over de zwarte gaten wordt breed uitgemeten, terwijl de rechterlijke uitspraak dat dit niet waar is, maar weinig aandacht krijgt.

Bais is een vurig pleitbezorger voor natuurwetenschappelijke kennis. Zulke kennis is niet alleen van belang in de natuurkundeles, maar heeft een enorme culturele invloed. Ze zegt iets over de plaats van de mens in de kosmos. De ontdekking dat de aarde niet in het middelpunt van het heelal staat, heeft het mensbeeld voorgoed veranderd. Net als het darwinisme of de beschrijving van dna. Een belangrijke eigenschap van kennis is ook dat je leert relativeren. En met relativering is de eerste stap naar de ontmanteling van angst gezet.

Kijk de lezing van Sander Bais, Wetenschap als ontmanteling van angst, terug.