Ik denk dus ik besta. Deze uitspraak van de Franse filosoof René Descartes maakt duidelijk wat wij uniek vinden aan de mens: zijn denken. Descartes wordt ook wel de eerste Verlichte denker genoemd. Descartes woonde en werkte van 1628 tot 1649 in Nederland en ook in Utrecht. Een tijd waarin godsdienstoorlogen Europa verscheurden. Hij bedacht zijn fameuze 'Ik denk dus ik besta' als uitgangspunt om tot zekere kennis te komen. Kennis waar niet aan kan worden getwijfeld omdat ze langs redelijke weg is verkregen. Zijn roep om 'de rede' centraal te stellen, was dat zijn manier om de onoplosbaar lijkende twisten van zijn tijd te boven te komen? Heeft hij daarmee een boodschap voor onze tijd? Of wilde hij alleen maar weg uit het gewemel om zich aan zijn werk te kunnen wijden? Hoe was Descartes als wetenschapper en als mens? Hield hij zich aan zijn eigen devies? Stond hij zijn collega's toe zelf te denken, of vond hij het moeilijk als anderen hun eigen vrije denken buiten de dogma's van die tijd opeisten?

In de nacht van Descartes zullen we op zoek gaan naar de echte Descartes. Was hij een Verlichter? Of is dat achteraf van hem gemaakt? Hoe zat het met zijn katholieke geloof? Was hij een modern filosoof of meer een late middeleeuwse scholasticus? Een Frans rationalist of meer een Nederlands empirist? De zekerheid die hij zocht in de wijsbegeerte, hoe zocht hij die in de wiskunde? De adviezen die de zeergeleerde heer Descartes aan Prinses Elisabeth gaf inzake aangelegenheden van het hart werden in Franse hofkringen toegepast bij liefdesverdriet. Wie weet steken we ook daarvan nog iets op.

De nacht van Descartes bestaat uit een middagsymposium en een avondprogramma waarin kenners uit verschillende disciplines met elkaar in debat gaan over het raadsel Descartes. Hoe kon uitgerekend de man van de 'cartesiaanse logica' al deze op het oog tegenstrijdige dingen tegelijk zijn en doen? Wat maakt zijn denken nog steeds relevant? En waarom blijkt ook zijn wetenschappelijk en persoonlijk leven zo leerzaam voor ons om te bestuderen, ook in deze tijd?

De sprekers zullen laten zien dat wetenschapshistorici en filosofen de verleiding moeten weerstaan om levenslessen van het ene tijdperk zonder meer op het andere toe te passen, al zullen we die levenslessen onderweg zeker tegenkomen. Als er troost is te vinden in de wetenschapsgeschiedenis, dan is dat hooguit in de bevinding dat het ook toen niet eenvoudig was. Het ontsluieren van het raadsel Descartes kan ons iets vertellen over onzekerheid in de wetenschap en maatschappelijke onzekerheid rond problemen van godsdienst en tolerantie. Maar ook over de mens en onzekerheid in ons persoonlijk leven. Dat hiervoor wetenschappelijke bestudering nodig is zullen de sprekers illustreren. Wie instant troost zegt te bieden draait de mens een rad voor ogen.

De nacht van Descartes wordt vanaf nu jaarlijks georganiseerd door het Descartes Centre for History and Philosophy of Science en door Studium Generale van de Universiteit Utrecht. Het Descartes Centre is een samenwerkingsverband van alle Faculteiten van de Universiteit Utrecht en is opgericht op 1 september 2007. Het Descartes Centre verzorgt het onderwijs in twee Engelstalige onderzoeksmasterprogramma's: History and Philosophy of Science en Historical and Comparative Studies of the Sciences and Humanities. Het Descartes Centre coördineert het wetenschapshistorisch en wetenschapsfilosofisch onderzoek aan de Universiteit Utrecht en organiseert symposia, congressen en seminars. Het Descartes centre ontleent zijn naam aan de filosoof Descartes en daarom is deze eerste nacht aan zijn leven en werk gewijd. Het Descartes Centre heeft als doel het belang van de filosofie en geschiedenis van alle wetenschappelijke disciplines te belichten in hun maatschappelijke context.

Middagprogramma: 'Wil de Echte Descartes Opstaan?'
13.30 - 17.00 uur
Aanhangers van de radicale verlichting en andere denkers in debat

Voorzitter: Prof. dr. Floris Cohen

13.30-14.00 Prof. dr. Siep Stuurman, Descartes als vroege Verlichter èn als rechtzinnig katholiek
14.00-14.30 Prof. dr. Theo Verbeek, Descartes als 'de eerste moderne filosoof' èn als late scholasticus
14.30-14.45 pauze
14.45-15.15 Prof. dr. Harold Cook, Descartes als Nederlands empirist èn als Frans rationalist
15.15-15.45 Prof. dr. Henk Bos, Descartes als nastrever van zekerheid in wiskunde èn in wijsbegeerte
15.45-16.00 pauze
16.00-16.30 Prof. dr. John Schuster, Aufforderung zum Tanz/Kickoff for the Debate
16.30-17.00 Discussie

• Prof. dr. Siep Stuurman
  (Hoogleraar Europese geschiedenis en Europese studies, Erasmus Universiteit)

• Prof. dr. Theo Verbeek
  (Hoogleraar geschiedenis van de filosofie, UU)

• Prof. dr. Harold Cook
  (Visiting Fellow van het Descartes Centre)

• Prof. dr. Henk Bos
  (Emiritus hoogleraar, UU)

• Prof. dr. John Schuster
  (Hoogleraar aan de School of History and Philosophy, Universiteit van New South Wales in Australië)

Avondprogramma: 'Descartes voor het Leven'
20.15-22.30 uur
Maak kennis met wetenschapsgeschiedenis en filosofie en de levenslessen van Descartes. Wie was Descartes als filosoof en als mens?

20.15-20.45 Prof. dr. Maarten van Buuren, Descartes: de passies en de literatuur
20.45-21.15 Prof. dr. Wijnand Mijnhardt, Descartes: godsdienststrijd en tolerantie
21.15-21.45 Prof. dr. mr. Herman Philipse, Descartes: een leer voor het leven
21.45-22.15 Discussie met de zaal

• Prof. dr. Maarten van Buuren
  (Hoogleraar Moderne Letterkunde, UU)

• Prof. dr. Wijnand Mijnhardt
  (Directeur Descartes Centrum)

• Prof. dr. mr. Herman Philipse
  (Universiteitshoogleraar, UU)

In samenwerking met Descartes Centre