Het gaat om het grotere geheel: hoeveel eet je er van, wat eet je nog meer en hoe is je levensstijl? Drs. Machteld Huber vatte dit in de laatste lezing van de serie samen door te zeggen dat je kunt kijken naar voeding (het hele dieet) en voedsel (het product). Maar ook dat een product zoveel meer is dan een optelsom van verschillende nutriënten. Daarbij komt dat als we praten over dierlijke of plantaardige producten, zoals groenten en vlees, dit organismen zijn. Dus zouden we, in onze zoektocht naar duiding van het begrip voeding en gezondheid, ook de levens van deze organismen en vervolgens de productieprocessen in ogenschouw moeten nemen. Want wij - zeker de stedelingen - zijn onze band met voedsel langzamerhand kwijtgeraakt, hierover vertelde schrijfster Carolyn Steel in haar lezing in de reeks Lokaal mondiaal dit voorjaar. Dit is onder andere te wijten aan de opmars van voorverpakte en eindeloos bewerkte producten.
Toch lijken steeds meer mensen zich af te willen zetten en te kiezen voor biologische producten. Door het 'groene' imago denken we al snel dat dit ook gezonder is. Is dat ook echt zo? Huber legt uit dat, om dit te onderzoeken, er een geïntegreerde visie op voeding en gezondheid nodig is. Maar het is maar de vraag of de gevestigde wetenschap hier klaar voor is en of Nederland, met al haar voedselexport en belangen, zit te wachten op de resultaten...
Systeemdenken
Machteld Huber werkt bij het Louis Bolk Instituut, een onafhankelijk kennisinstituut, waar zij onderzoek doet in samenwerking met allerlei disciplines bijvoorbeeld met bodemonderzoekers en plantkundigen. Dan blijkt al snel dat kool, volgens populaire media goed voor je wegens de vitamines, mineralen en antioxidanten, zoveel meer is dan die paar nutriënten. Gemiddeld bevat een plant bijvoorbeeld 7000 tot 10000(!) stoffen, daarvan weten we nog niet eens wat een derde daarvan doet. Als je al die stoffen isoleert en vervolgens weer bij elkaar gooit, dan krijg je nooit een plant. Kortom, het geheel is meer dan de som der delen. We moeten kijken naar een systeem: als je die stoffen analyseert weet je nog steeds vrij weinig over de effecten van consumptie bij mensen. Wat is de biologische beschikbaarheid, activiteit en interactie met andere stoffen?
Als je een kool groeit onder biologische omstandigheden en vergelijkt met precies dezelfde koolsoort onder gangbare omstandigheden dan is het eindproduct anders, in termen van uiterlijk en secundaire metabolieten. Een 'gangbare' kool groeit, je raad het al, als kool. Daar zorgt kunstmest wel voor, maar hier reageert ook het immuunsysteem van de plant op. Dat gaat op non-actief en dus moet er gewasbescherming en pesticides gebruikt worden ter bescherming. In de veeteelt zorgt antibiotica voor snelgroeiende dikke koeien, maar ook voor resistente bacteriën. In veel onderzoek naar biologisch versus niet-biologisch voedsel worden dit soort factoren niet meegenomen. Dus er kan wel in de krant staan dat 'biologisch voedsel niet gezonder' is, maar je kunt je dan afvragen of ze wel het goede onderzocht hebben. Als je de verschillen hoort wat denk je dan zelf?
Wat is gezondheid?
Zelf deed Huber groot onderzoek naar de effecten van biologisch voedsel op kippen, die model stonden voor de mens. Haar onderzoek bleek moeilijk te publiceren omdat ze geen duidelijke conclusie kon trekken. Er moest gezegd worden welke kippen gezonder waren, maar de onderzoekers konden het niet eens worden over wat gezondheid dan was. De huidige definitie volgens de WHO: "Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijk gebreken" gaf geen uitsluitsel. De crux zit 'm in het 'volledig welzijn', dat is nogal een opgave. Dat zou betekenen dat als je op maandagochtend een beetje hoofdpijn hebt en geen zin in werk, je eigenlijk al niet meer gezond bent.
In relatie tot de kippen kon Huber weinig met de definitie van de WHO, want hoe meet je of die geestelijk en sociaal in orde zijn? Zelf kwam Huber met een nieuwe definitie die gezondheid omschrijft als het vermogen om zich aan te passen en zelf om te gaan met fysieke, emotionele en sociale uitdagingen. Veerkracht tonen dus, het is niet erg om ziek te worden als je maar weer beter kunt worden.Verschillende voedingsonderzoeken van onder andere NuGo en TNO hebben dit overgenomen en vertaald naar phenotypic flexibility. Er hangt dus verandering in de lucht.
Verstrengelde belangen
Uiteindelijk bleken de kippen die biologisch voedsel kregen, beter om te kunnen gaan met injecties van gif. Toch werd de studie niet breed gepubliceerd. Volgens Huber omdat haar onderzoek zich in een gebied van wetenschap bevindt die academicus Jerome Ravetz, post-normale wetenschap noemt. Ook onderzoek naar klimaatverandering is hier een vorm van. Resultaten worden vaak als 'onzeker' getypeerd en dus moeilijk geaccepteerd. Eén onderzoeker stelde dat de uitkomsten van biologisch onderzoek niet 'strookten met zijn wetenschappelijke identiteit'. De VN stelde al eerder dat eco-farming de voedselproductie kan verdubbelen in tien jaar tijd. Reacties hierop waren fel, vooral vanuit de Wageningen Universiteit. Er is dus een spanningsveld. Als blijkt dat biologische voeding gezonder en duurzamer is dan regulier voedsel heeft dit implicaties voor de handel en agricultuur. Intensieve landbouw methodes zoals hydrocultuur zijn belangrijk exportproducten en dan komt het de regering niet heel goed uit dat we zouden moeten omschakelen.
Voor meer over het kippenonderzoek, biologisch versus niet biologisch voedsel en het bijkomende spanningsveld van belangen: kijk de lezing terug. Binnenkort verschijnt er op de programmapagina een samenvattende tekst over alle lezingen, die antwoord zal geven op de vragen die we ons vooraf aan de reeks stelden. Hou dus de website in de gaten!
