Is 'bezit' achterhaald? Kun je kapitalist zijn en toch minder 'hebben' dan de gemiddelde dakloze? De Groene Amsterdammer in mei 2013 (nr. 21) stond volledig in het teken van het thema 'bezit'. Afnemen op prestatiebasis doet zijn intrede en vervangt betaling voor spullen door betaling voor gebruik. Via performance based contracting kun je betalen voor het gebruik van een auto terwijl deze eigendom blijft van de producent. Je kunt lichturen betalen voor lampen en loopuren voor tapijt. Wanneer je auto, lamp of tapijt aan zijn eind is, wordt deze door de fabrikant teruggenomen en gerecycled. In de huidige wegwerpmaatschappij maakt groeiende schaarste duurzame producten noodzakelijk. Is het einde van het ongebreidelde consumentisme in zicht?
De opkomst van de circulaire economie
Vanuit zijn bezitloze kantoor aan het IJ probeert ozp'er (ondernemer zonder bezit) Thomas Rau van Turntoo in Nederland de circulaire economie van de grond te trekken. Overal ziet hij voorbeelden van de omslag van de huidige lineaire economie naar een circulaire economie. Zo werd op het laatste World Economic Forum gesproken over de mogelijkheid om consumenten voor warmte te laten betalen in plaats van voor een verwarming. Dit afnemen op prestatiebasis wordt performance based contracting genoemd. KPN least mobiele telefoons en Michelin biedt lease-banden aan voor auto's: de klant betaalt voor het aantal gereden kilometers en niet voor de band zelf. Renault verkoopt auto's zonder accu waardoor de prijs voor een auto enorm daalt. Als de accu kapot is krijgt de klant een nieuwe terwijl de gebruikte accu's worden gerepareerd of hergebruikt. Leasen lijkt een win-win situatie: klanten betalen slechts voor wat zij gebruiken, het milieu wordt gespaard en bedrijven hebben een stabiele stroom van inkomsten en onderhoudswerk. Als de oplossing zo simpel is, waarom is bezit dan nog steeds gemeengoed?
Het sprookje van de leasemaatschappij?
Is de bezitloze economie een realistisch alternatief voor het huidige, kapitalistische model? Of is het slechts een sprookje van vooruitgangsdromers? Midden jaren negentig probeerde tapijtenfabrikant Interface de klant te laten betalen voor het aantal loopuren in plaats van de tapijttegels te verkopen. Het probleem was de financiering: zodra een tapijt op de grond ligt is de restwaarde nihil. Er was geen bank die die voorfinanciering op zich wilde nemen en als bedrijf kun je dat niet opbrengen.
Europarlementariër Judith Merkies benadrukt de noodzaak van een verandering van de spelregels van het kapitalisme. De pijn is nog niet groot genoeg en daarom werken nationale overheden (nog) niet mee. Maar door de schaarste van grondstoffen en door de klimaatverandering zullen zij hier gauw genoeg toe gedwongen worden. 'Er zijn nu al miljoenen mensen werkloos terwijl grondstoffen worden verspild. Door via belastingen arbeid goedkoper en grondstoffen duurder te maken wordt het vanzelf aantrekkelijk om een apparaat te laten repareren dan om een nieuw exemplaar te kopen.'
Overal beweging! Hoopvolle toekomst
De eerste tekenen van het ontstaan van een doelgroep die niet geeft om bezit kwamen met Greenwheels in de jaren negentig. Inmiddels rijden er in Nederland 3000 deelauto's en proberen grote partijen zoals BMW en Daimler aan te haken. Op het internet is een van onderop georganiseerde economie ontstaan die erop duidt dat bezit in sommige milieus allang op zijn retour is. 'De huidige generatie is flexibel en milieubewust en gebruikt zijn geld liever voor leuke dingen dan voor dure spullen', zegt Renault woordvoerder Van der Kooi. Rau zeg hierover: 'Mijn droom is dat Nederland zich zou aanbieden als pilotland waar we de circulaire economie gaan weergeven. We voldoen aan alle voorwaarden: infrastructuur, klein oppervlak, en genoeg bedrijven. De eerste stap is dat bedrijven verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen producten: nu ruimt de overheid de rommel op. Met Turntoo ben ik bezig enorme bedrijven een cultuuromslag te laten realiseren. Geloof me, het gaat er echt van komen!'
Eerder organiseerde Studium Generale een serie lezingen met als thema Mens, milieu en meerwaarde. Kijk hier de lezing van prof. dr. Louise Vet terug over de circulaire economie. Meer weten over de relatie tussen onze productie- en consumptiepatronen en duurzaamheid? Op de website van The Story of Stuff Project kun je films kijken die deze relatie laat zien en kun je tips vinden over hoe jij zelf een duurzame wereld kunt bevorderen.
Najaar 2013: E-Book 'Bezit'
Studium Generale legde in het voorjaar van 2013 de vraag naar bezit voor aan een aantal wetenschappers van de Universiteit Utrecht. Elke donderdag ziet u een nieuwsblog verschijnen op deze website met als thema 'bezit', klik hier voor het dossier. Dit najaar zal het E-book met thema 'Bezit' gepresenteerd worden op onze website.
