Voor haar stage bij Studium Generale onderzocht Floor van der Hout hoe de ideale universiteit van de toekomst er uit zou moeten zien. Door de vinger op de zere plek te leggen van het huidige onderwijs en onderzoek, maar vooral ook door goede, inspirerende voorbeelden aan te halen van hoe het ook zou kunnen.
Guerilla open access
“Information is power. But like all power, there are those who want to keep it for themselves. The world's entire scientific and cultural heritage, published over centuries in books and journals, is increasingly being digitized and locked up by a handful of private corporations”. Dit schreef de jonge internetactivist Aaron Swartz in zijn Guerilla Open Access Manifesto. In dit manifest roept hij op artikelen te downloaden en te delen met anderen. In 2011 werd hij vervolgd voor het illegaal downloaden en verspreiden van 4.8 miljoen wetenschappelijke artikelen van onder andere JSTOR. Toen hem een boete van 1 miljoen en 35 jaar celstraf boven het hoofd hing, pleegde hij zelfmoord. Bevriende activisten ontwikkelden de Aaron Swartz Memorial JSTOR Liberator waarmee internetgebruikers JSTOR artikelen kunnen 'bevrijden' in de geest van de guerilla open access acties waartoe hij mensen aanspoorde.
Handel in onderzoeksresultaten
Dit aangrijpende verhaal werd besproken op een bijeenkomst georganiseerd door Students for Open Access NL in het kader van de International Open Access Week. Maartje Leenders, informatie- en collectiespecialist van de universiteitsbibliotheek, vertelt dat veel studenten zich niet bewust zijn van de paywalls die de toegang tot wetenschappelijke publicaties voor het gros van de mensen belemmeren. “Als je straks afgestudeerd bent, heb je ineens geen toegang meer tot al die informatie.” Studenten hebben een geprivilegieerde positie, maar ook zij betalen indirect veel geld voor die toegang. “De universiteitsbibliotheek betaalt jaarlijks 6.4 miljoen euro per jaar aan uitgevers voor toegang tot al die artikelen” vertelt Maartje Leenders. Mogen onderzoeksresultaten handel zijn waar dikke winst op gemaakt kan worden? Zeker bij publiek gefinancierd onderzoek, kun je de belastingbetaler toch niet vragen om ook nog eens voor toegang tot de informatie te betalen die hijzelf gefinancierd heeft?
Green and gold
Vanuit deze verontwaardiging is een wereldwijde open access movement ontstaan. Wat houdt open access in? Informatie moet online en gratis toegankelijk zijn. Dit kan op twee manieren. Bij de green road worden artikelen na de embargoperiode van de uitgever in een repository van de universiteit geplaatst. Bij de golden roadwordt het artikel direct gepubliceerd in een open access journal, waarbij de kosten komen te liggen bij de auteur of financierder van het onderzoek in plaats van bij de lezer.
Als muziek in de oren
Uit de bijeenkomst blijkt dat er veel voordelen aan open access zitten. Er is meer interactie tussen de wetenschapper en niet-wetenschapper waardoor er bredere discussie plaats kan vinden over de onderzoeksresultaten. Het grootste deel van de artikelen die op het moment gepubliceerd worden, wordt nu niet eens gelezen. Met open access kunnen resultaten ook sneller gepubliceerd worden. Het duurt nu vaak 1 tot 2 jaar voordat dat gebeurt. En dan is er ook nog de morele kant van het verhaal. Aaron Swartz heeft gelijk: kennis is macht. Door kennis uit te wisselen met universiteiten in derde wereldlanden of mensen met een slechtere socio-economische positie wordt kennis en daarmee macht gelijker verdeeld. Ook kunnen we door een makkelijkere uitwisseling van kennis, beter van elkaar leren en door deze intersubjectiviteit wordt deze kennis dan weer accurater. Kennis kan op deze manier veel breder ingezet worden, dan nu wordt gedaan. Dit klinkt toch als muziek in de oren? Waarom zijn we dan nog niet overgestapt op open access journals?
Haken en ogen
“De uitgevers zijn heel tevreden met het 35-40% rendement dat zij maken. Alleen parkeergarages scoren hoger” vertelt Ron Dekker die werkzaam is bij het NWO. Er zitten nog meer haken en ogen aan open access. Zo hebben de relatief jonge open access journals geen hoge impactfactor waardoor het minder aantrekkelijk is voor een onderzoeker om er in te publiceren. En gaat de kwaliteit niet verloren? Het open access tijdschrift Plos One laat echter zien dat ook open access tijdschriften een degelijke impact factor kunnen hebben en dat artikelen nog steeds een strenge kwaliteitscontrole moeten ondergaan. De infrastructuur is technisch gezien al mogelijk en belangrijke spelers als het NWO, KNAW, de Nederlandse universiteiten, de EU en de staatssecretaris van onderwijs staan achter open access. KNAW en NWO verplichten al open access publicatie van het door hen gefinancierde onderzoek en stelden hiervoor extra fondsen beschikbaar. Door de machtspositie die grote gevestigde uitgevers hebben, blijft het echter moeilijk om open access af te dwingen.
“A tiny bit of civil disobedience”
“Hoe kunnen studenten bijdragen aan open access?” vraagt een studente op de bijeenkomst. “Publiceer zelf in open access journals maar zorg dat je de copyright altijd in eigen beheer houdt” adviseert Maartje Leenders. Ook wijst ze op de open access button die je kan downloaden, waarmee je kan zoeken of een artikel ergens vrij toegankelijk is. Zelf denk ik dat het belangrijk is dat studenten zich mengen in de discussie over open access en de toegankelijkheid van wetenschap in het algemeen. Je hoeft geen 4.8 miljoen artikelen illegaal te verspreiden maar “een klein beetje burgerlijke ongehoorzaamheid kan geen kwaad” zou Aaron Swartz gezegd hebben. Download bijvoorbeeld artikelen voor je vrienden.
We moeten niet vergeten dat open access maar een klein onderdeel is van de transformatie naar een ander soort wetenschap die'open science' wordt genoemd, waarbij in het hele wetenschapsproces meer samenwerking is tussen wetenschap en samenleving. In de volgende blog bespreek ik de mogelijkheden die deze nieuwe vorm van wetenschap kan bieden.
Lees ook de voorgaande blogs:
> Inleiding: De utopische universiteit (17-12-2014)
> Meer promovendi, meer diploma's, meer publicaties (24-12-2014)
> Het ideale universitaire onderwijs (31-12-2014)
> Harvard aan de Rijn (07-01-2015)
Meer weten?
- Lees het artikel Kenniseconomie gebaat bij open access dat gepubliceerd werd in het Jaarboek ICT en samenleving 2012. Hier worden de mogelijkheden van open access in Nederland belicht vanuit de perspectieven van de onderzoekswereld, uitgever en samenleving.
- Kijk het Uithof debat over open access terug, dat Studium Generale organiseerde.
- Meer weten over Aaron Swartz? Bekijk de documentaire The Internet's Own Boy over zijn leven en activisme.
