Kruisbestuiving
Je schrijft je scriptie, en ineens lijkt het alsof alles daarmee te maken heeft. Of je leest één krantenartikel, en vervolgens past al het nieuws in die context. Herken je dat gevoel? Dat ontstaat door wat prof. dr. ir. Louise Fresco (bestuursvoorzitter WUR en auteur) “uit je ooghoeken kijken” noemt. Inspiratie doe je niet alleen op uit boeken, maar kom je soms op de gekste plekken tegen: in de kunst, in het landschap of in de krant.
“Als je zegt 'kruisbestuiving tussen kunst en wetenschap', gaat het al gauw richting geneuzel,” zegt Fresco “je kunt een landschapskunstenaar en een geoloog naast elkaar zetten, maar dat betekent niet dat er zomaar iets moois gebeurt”. Wel kunnen nieuwe ideeën ontstaan door verbindingen te zien. Tijdens de jaarlijkse kunst- en wetenschapslezing gaf Fresco mooie voorbeelden, van inspiratie halen uit een schilderij tot een kunstenaar die verbeeldt wat ons dagelijks bezighoudt.
Inspiratie
Het is soms net dat ene schilderij of beeld dat je op een nieuw idee brengt. Zo gaat het verhaal dat chemicus Friedrich Kekulé, de eerste die bedacht dat moleculen een ringvormige structuur kunnen aannemen, inspiratie haalde uit de schakelketting van de vrouw op het schilderij van Albrecht Dürer. Anderen zeggen dat hij zijn inspiratie haalde uit de in elkaar grijpende vlammen in Dantes Inferno,of was het de kringelige aardappelschil die in de emmer viel tijdens het schillen? Niet alleen kunst, maar ook dagelijkse gebeurtenissen zijn een bron van inspiratie. Vaak gaat dat associatieproces onbewust en weet je achteraf niet meer hoe je op een idee kwam. Creativiteit en inspiratie zijn niet af te dwingen, maar volgens Fresco kan je jezelf wel aanleren wat vaker 'uit je ooghoeken' te kijken, zodat je ziet wat er om je heen gebeurt.
Bewustwording
Kunst kan ons ook bewust maken. Klimaatverandering klinkt abstract, en onderzoek naar smeltende ijskappen is niet altijd makkelijk te begrijpen. Maar sta je naast de muur van beeldend kunstenaar Richard Serra, die het oorspronkelijke zeeniveau in Nederland laat zien, dan voel je veel duidelijker waar de wetenschappers over praten.
Antropoloog Lévi-Strauss wilde ons met zijn etnografie Het trieste der tropen bewustmaken dat de manier van leven in andere culturen niet onderdoet voor de onze. In de tijd van kolonialisme, waarin de westerse samenleving als superieur werd gezien was dat een nieuw geluid. Die boodschap bracht Strauss met zijn wetenschappelijke onderzoek, maar komt pas echt door in de kunstfoto's die hij maakte, waarop zijn grote bewondering voor de lokale bevolking van de Amazone te zien is.
Tijdsbeeld
Naast inspireren of bewustmaken, kan kunst ook een afspiegeling zijn van wat ons fascineert en waar we bang voor zijn. Het drieluik 'De tuin der lusten' (zie hierboven) van Jeroen Bosch was lange tijd verboden, omdat het kruisingen tussen mens en dier laat zien. We vinden dat intrigerend, maar het boezemt ons ook angst in. Dat thema is nog altijd actueel, denk aan onze angst voor biotechnologie, genetische modificatie en robots die menselijke trekken aannemen. Kunst kan onze angsten verbeelden en wetenschappers bij de les houden: je kunt met de meest innovatieve wetenschappelijke ideeën komen, maar er moet ook maatschappelijk draagvlak voor zijn.
Een eenduidige relatie tussen kunst en wetenschap is er niet, en inspiratie ontstaat vaak toevallig. Door vaker 'uit je ooghoeken' te kijken, kom je tot nieuwe inzichten. Kijk aandachtig om je heen en laat je inspireren door allerhande zaken, een schilderij, een boek, een landschap. Kijk verder dan je neus lang is, en zoek niet alleen op internet naar bevestiging van wat je al weet. We hebben een rijke hoeveelheid informatie tot onze beschikking. Maar, zegt Fresco: “Mijn zorg is dat we ons niet genoeg willen láten kruisbestuiven.”
Meer voorbeelden van hoe je iets kan opsteken van kunst en wetenschap? Kijk dan de lezing 'Kruisbestuiving' terug. Of neem een kijkje in het dossier Kunst en Wetenschap.
