Het ontvreemdingsproces

De Jonge Denkers is een filosofiewedstrijd voor leerlingen in het voorgezet onderwijs, waarin leerlingen worden uitgedaagd een prikkelende filosofische column te schrijven en voor te dragen. De winnende 7 Jonge Denkers publiceren een essaybundel en spreken voor een breed publiek. Eline Fennis is één van de winnaars van dit jaar. Op de Utrechtse Dag van de Filosofie droeg Eline onderstaande - ingekorte versie- van haar column voor.

Sinds mijn geboorte ben ik op zoek naar mezelf, net als elk ander mens. Het leven is een grote ontrafeling van wie je eigenlijk bent. In den beginne zijn we allemaal vreemden. Niet alleen naar elkaar maar ook naar jezelf. Tijdens de zoektocht naar jezelf word je gelukkig wel geholpen door je omgeving. In den beginne is alles vreemd, maar door te groeien, fouten te maken en te ontwikkelen leer je de dingen kennen. In den beginne voelt alles als toeval; alsof er geen reden achter zit. Na gegroeid te zijn, je te hebben ontwikkeld en jezelf en je omgeving stukje bij beetje te leren kennen, krijgt toeval opeens een reden: het ontvreemdingsproces.

“Intimiteit is een moeilijk proces” een wijze uitspraak van Virginia Wolf. Zonder intimiteit zijn we nergens. Intimiteit heeft voor elk een andere betekenis. Mijn betekenis is de ervaring van verbondenheid in de breedste zin mogelijk. Oftewel op emotioneel, spiritueel en lichamelijk vlak met elk ding mogelijk.  We hebben de mogelijkheid tot intimiteit nodig om connecties met anderen te maken. Intimiteit is noodzakelijk in het ontrafelingsproces naar jezelf en de wereld om je heen. Vreemdheid en vreemden zijn even goed noodzakelijk als intimiteit. De exacte definitie van vreemden is iets of iemand onbekend. Ik denk dat vreemden of iets vreemds ook iets is wat je nog niet kent of waar je het bestaan nog niet vanaf weet. In hoeverre is iets nog vreemd als je er intiem mee bent geweest?

Kan je intiem zijn met een vreemde? En wat nou als jij zelf die vreemde bent? Doordat je steeds door ontwikkelt en verandert van persoon door de jaren heen, wordt het zoeken naar jezelf steeds lastiger gemaakt. Je hebt jezelf nog niet gevonden voordat je weer door ontwikkelt. Sommigen mensen hebben zich na heel wat jaar nog steeds niet gevonden. Je kan dus zeggen dat jij of aspecten van jezelf altijd vreemd zullen zijn voor jezelf. Voor anderen ben je overigens ook een vreemde. Als je in een vriendschaps-, familie- of liefdesrelatie bent zijn die anderen naast een zoektocht naar zichzelf ook met een zoektocht naar jou bezig. Om dat ontrafelingsproces te bevorderen en überhaupt zo een relatie aan te gaan moet je eerst intiem zijn geweest.

Je kan onmogelijk niet intiem zijn met het vreemde. Andere mensen zijn noodzakelijk in je leven: buren, vrienden, familie, collega’s etc. Om een stempel te kunnen plakken op een relatie met een ander mens moet je eerst van vreemden naar bekenden overstappen. De eerste stap daarvoor is een verbinding leggen. Om geen vreemden meer te zijn is intimiteit nodig. Je zult altijd intiem zijn met het vreemde, zelfs als je alleen op een vlakte woont, als een einzelgänger. Je zult een ritme creëren, langzaamaan uitvinden dat er verschillende planten zijn en welke je kunt eten en je afvragen waarom het ‘s nachts donker is en overdag licht. Je zult je hoe dan ook met je omgeving verbinden op emotioneel, spiritueel en fysiek vlak. In feite word je dus altijd gedwongen intiem te zijn met een vreemde of een vreemde omgeving.

Waar ligt de grens tussen vreemd en bekend? Zijn we niet altijd nog vreemd van elkaar? Er zal toch altijd iets onontdekt blijven? In zekere zin is niets zeker. In zekere zin ben je je hele leven bezig met in een berg vol vreemdheid en onzekerheid, zekerheid te creëren .Maar dat zal nooit in volledigheid gebeuren. Altijd zullen er dus vreemde dingen zijn. De grens tussen vreemd en bekend is dus geen vast iets; sommige dingen zijn wel volledig bekend anderen niet.

“Ik ben oneindig vreemd voor mezelf" zo begon ik de zoektocht naar het schrijven van deze column. Ik kwam tot de conclusie dat eigenlijk alles vreemd is en dat je automatisch intiem bent met het vreemde om het te ontvreemden, daar is dus eigenlijk helemaal geen keus in. Het is iets wat in de mens zit en naar buiten komt in de steeds veranderende omgeving van de mensheid. Intimiteit en vreemdheid zijn verwikkeld met elkaar, sterker nog het een bestaat niet zonder het ander. Daarom is de enige uitweg in het ontvreemdingsproces die zo zeer gevreesde intimiteit. Dat mag hedendaags nog vaker in de praktijk worden gebracht.

Meer van de Utrechtse Dag van de Filosofie?

Luister ook de podcasts terug die we op de dag zelf opnamen. Programmamaker Erwin Maas interviewde vijf filosofen over hun favoriete filosofische passage. Wat raakt hen hierin, en waarom zouden meer mensen deze tekst moeten kennen?

• Prof. Marc Davidson (RU) over de Britse filosoof en politicus Edmund Burke: Waarom hebben we de generaties vóór en ná ons nodig om zin te geven aan ons bestaan?
• Dr. Cathelein Aaftink (UU) over Etty Hillesum: Wat kunnen we van haar leren in tijden van oorlog en haat?
• Dr. Dorothea Gädeke over (UU) Hannah Arendt: Why is it so important to distinguish violence from power?
• Dr. Carmen Schuhmann (UvH) over filosoof Iris Murdoch: Wat zien we als we ons ego loslaten?
• Dr. Jeroen Rijnders (UU) over de Franse socioloog Didier Eribon: Waarom doet klasse er nog steeds toe?