Na de val van de Muur
Wereldwijd wordt er druk aan grenzen gemetseld om migranten buiten de deur te houden, met name in het Westen. Uit onderzoek blijkt zelfs dat het aantal grensbarrières sinds 1989 is vervijfvoudigd. Hoewel slechts drie procent van de wereldbevolking migrant is en één procent hiervan vluchteling, spreken media en politici al jaren over een ‘golf’ of ‘tsunami’ aan vreemdelingen. Met het opwerpen van grensbarrières proberen overheden de angst te bezweren. Om het vreemde buiten te houden en het eigene veilig te stellen.
Papieren fort
Die angst materialiseert zich niet alleen in hekken en grensmuren. Politiek geograaf Henk van Houtum wijst op een nog veel grotere en sterkere een muur gebouwd van visa, stempels in paspoorten en reisdocumenten. Of zoals hij het noemt, een papieren fort, “met de ambtenaar, de bureaucraat als hardste grenswachter. De grens is een balie in een ander land”. En dat is zorgelijk: zonder geldige documenten kom je immers niet ver, wat de kansen van een succesvolle reis minimaal maakt. In onmenselijke omstandigheden in grensgebieden wachten migranten hun visum af.
De gedaanteverwisseling die zich sinds de val van de Berlijnse muur in Europa voltrok, van fysieke muur naar ambtelijke papieren muur is, paradoxaal genoeg, het resultaat van de vele ‘Unie’s’ en verdragen die worden getekend. De al dan niet onzichtbare hekken die zijn opgetrokken bij het tekenen van de Europese Unie, hebben nu al tienduizenden migrantenlevens gekost. “Dood door beleid”, stelt van Houtum zorgelijk. “De EU nu is vele malen dodelijker dan Berlijnse muur. En het gaat door: het aantal deals stijgt en het aantal doden ook”. Waar de EU in 2012 nog de Nobelprijs voor de Vrede kreeg, heeft ze nu een strafzaak aan haar broek hangen vanwege haar onmenselijke migrantenbeleid.
The earth is not flat, it's spikey
Hoe je wereld eruit ziet, en hoe groot deze is, hangt dus af van waar je bent geboren. Van Houtum: “Mondiaal maakt de EU een onderscheid tussen zij die zonder visum kunnen rondreizen en zij die ze moeten aanvragen. De plek waar je bent geboren op deze aarde, doet er echt toe. Ben je bijvoorbeeld in Syrië zijn geboren, dan kun je niet regulier reizen want je hebt geen visum. Als je moet vluchten, kun je dus alleen ongedocumenteerd reizen”. Een soort geboorteloterij. “Feodaal en middeleeuws,” vindt Van Houtum. Bovendien ligt er een tenenkrommende paradox ten grondslag aan dit alles: mensen vluchten naar de EU voor een gewelddadig regime, bijvoorbeeld dat van de Syrische president Assad, maar krijgen hier geen visum vanwege het regime waar ze vandaan komen. "The earth is not flat, it's spikey," stelt van Houtum. Hij verwijst hiermee naar de ogenschijnlijke platheid en gelijkheid die een wereldkaart in een atlas suggereert. Maar eigenlijk is die prikkelig, hobbelig, verscheurd en ongelijk, als je bedenkt hoe grenzen landen en mensen verdelen.
Legaliseer, egaliseer, normaliseer
Hoe je het ook wendt of keert: de ernst en het gevaar van de papieren muur vraagt om meer humane alternatieven. En die alternatieven heeft Van Houtum. Zijn eerste voorstel: “Denk normaal over vluchtelingen en hou op met de xenofobe beeld- en spreektaal”. We praten over vluchtelingen alsof het parasieten zijn, tekenen dikke rode pijlen op de kaart om hun westwaartse beweging in kaart te brengen. Dit terwijl we westerse migranten expats of pensionado’s noemen, aldus Van Houtum.“Maak asielroutes veilig en legaal. Investeer in goede opvang elders, en doe het écht goed”. Zorg bijvoorbeeld dat vluchtelingen het vliegtuig kunnen pakken in plaats van dat ze weken op te kleine bootjes ronddobberen.
En tot slot: geef de vluchtelingen meer kans om direct te participeren door ze burgerrechten te geven. Laat ze meedoen door ze bijvoorbeeld te laten werken. Bescherm vluchtelingen en de rechtstaat. Samengevat: normaliseer, legaliseer, egaliseer, wat een eigenwijze variatie lijkt te zijn op het Franse “Liberté, Egalité , Fraternité”. Het blijft in ieder geval wel hangen.
Grenzen hoeven geen papieren forten te zijn, of harde verdelers. Ze hoeven niet gedecoreerd met prikkeldraad. Grenzen zijn mogelijkheden om nieuwe connecties aan te gaan, verschillen te vieren en compassie te tonen. Ja, een grens kan verscheuren, maar zoals Leonard Cohen zong: "there is a crack in everything, that's how the light get's in".
