Vier op de tien Nederlanders krijgt ooit een stemmingsstoornis. Deze harde cijfers riepen bij de Volkskrant de vraag op: moet er niet meer oog komen voor de rol van de samenleving in het ontstaan van psychische klachten, zoals depressie en burn-out? Want: 'Als de maatschappij het probleem is, is een recept niet de oplossing.' Deze laatste zin komt uit het rapport 'Recept voor maatschappelijk probleem', eerder dit jaar gepubliceerd door de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS). In het rapport concluderen de schrijvers dat maatschappelijke factoren ten onrechte buiten beschouwing gelaten worden. In het VK-artikel reageren een aantal experts op de conclusie.
In de westerse samenleving ligt de nadruk op het individu, op succes en geld verdienen, mogelijk brengt dat ook ziekmakende stress met zich mee. Wetenschapsfilosoof Trudy Dehue, die naast haar werk als hoogleraar aan de RUG, de boeken De depressie-epidemie (2010) en Betere mensen (2014) schreef, stelt dat succes en gezondheid tegenwoordig worden gezien als een eigen keuze. Zij zegt hierover: "Natuurlijk zijn er mensen die daar wel bij varen. Maar als je niet succesvol en niet gezond bent, dan heb je gefaald. Zo maak je mensen diepongelukkig. De enige troost die er overblijft, is die van een diagnose: dat je een ziekte hebt. Terwijl de meeste mensen met een diagnose angststoornis of depressie geen ziekte hebben maar ongelukkig, bang of gestrest zijn door de omstandigheden. Ik zie het aan studenten, die massaal ongelukkig zijn. Die om vier uur 's nachts hun werkstukken inleveren, en heus niet omdat ze zo lang in de kroeg zaten. Niemand die zegt: laten we dat eens collectief aanpakken. Naar de prestatiedruk kijken."
Hard bewijs voor de causale relatie tussen het ideaal van de maakbare mens, de doorgeslagen individualisering en de prestatiedruk, en ziek worden, ontbreekt. Wetenschappers weten ook niet precies waarom de ene persoon wel een psychische aandoening krijgt en de andere niet. Zoals zo vaak bij complexe problemen is het een samenspel van biologische, psychologische en sociale factoren. Onderliggende persoonlijkheidskenmerken, zoals neuroticisme, die deels in de genen liggen vormen een aanleg. Stressfactoren of trauma in het leven kunnen dan een laatste druppel zijn die de stoornis in gang zetten. Maar er zijn aanwijzingen genoeg om ook naar de samenleving in het geheel te kijken, zegt Liesbeth Noordegraaf, docent aan het Erasmus University College en lid van de RVS, in de Volkskrant. "Het is wat experts destilleren uit de gesprekken met patiënten in hun spreekkamer." Toch is het lastig om daar een consequentie aan te verbinden, want: "Met het individu kan je direct aan de slag. Dan lijkt het oplosbaar. Als je naar maatschappelijke structuren kijkt, wordt het probleem onoverzichtelijk. Waar moet je beginnen?"
Meer weten over de relatie tussen samenleving en psychische aandoeningen? In de lezingenserie 'Waanzin' onderzochten we de scheidslijn tussen normaal en abnormaal. Wat is oorzaak en gevolg bij mentale aandoeningen? Acht sprekers uit verschillende disciplines lieten hun licht schijnen op trends in de psychiatrie en maatschappij.
Daarnaast kun je de lezing 'De paradox van de leefstijlpolitiek' van prof. dr. Trudy Dehue terugkijken. Steeds meer problemen krijgen een diagnose, die als verklaring wordt gebruikt. Dat is een cirkelredenatie. Het is een ingewikkeld punt, erkent Dehue, die merkt dat veel artsen en ook patiënten er niet goed mee uit de voeten kunnen. Wat ze in ieder geval niet wil beweren, is dat ADHD of depressie niet echt bestaan. Wat ze wel wil laten zien, is dat bepalen wat al dan niet afwijkend is, een kwestie is van definitie. Door dat te laten zien, stelt Dehue, kun je mensen juist de mogelijkheid geven om mee te denken over de manier waarop wordt bepaald welke eigenschappen een afwijking zijn.
