De angst voor technologische ontwikkelingen is een eeuwenoud verschijnsel. Dystopische scenario's waarin zelf gebouwde apparatuur de macht overneemt zijn al net zo lang populair. Techniekfilosofen zoals prof. dr. ir. Peter-Paul Verbeek en dr. ir. Martijntje Smits stellen dat technofobie gebaseerd is op angst voor het nieuwe en onbekende. Volgens hen is die angst niets meer dan nostalgie. 'Time to get over it', we moeten vooruit kijken. Het is beter om te bedenken hoe we ermee om kunnen gaan, in plaats van terug te verlangen naar een niet-bestaand techologie-arm verleden. Want robotiek is straks noodzaak, romantiek een luxe. Technologische ontwikkelingen kunnen we niet tegenhouden. Wat kunnen we met de technische oplossingen, en wat doen ze met ons?
Oplossing voor de toekomst
Stel je voor: ouderen die liefdevol worden verzorgd zonder dat er sprake is van gebrek aan tijd, geld of arbeidskracht. De verpleging bekommert zich niet alleen om de bloeddruk of gewrichtspijn van je oma, maar maakt ook alle tijd voor een praatje. Te mooi om waar te zijn? Niet als die liefdevolle verzorgers geen mensen, maar robots zijn. Robots, met geprogrammeerde emoties en perfect afgestemd op de behoeften en het gespreksniveau van de verzorgde. We zijn daar nu nog niet, maar kunnen daar wel komen. Arts en zelfverklaard 'medisch futurist' dr. Bertalan Mesko, denkt dat we met de snel ontwikkelende technieken niet ver van zulke zorgbots verwijderd zijn. Mesko ziet deze robots liever vandaag dan morgen. Volgens hem zijn technologische oplossingen soms de enige oplossing. Als het de mens zelf niet lukt, moet de technologie het maar voor ons doen. Er is een gebrek aan verpleegkundigen in de toekomst en er is niet genoeg kapitaal om ze te betalen als ze er wel zouden zijn. Zorgrobots zoals Paro en Zora, waarmee ouderen kunnen knuffelen, bingoën en gymnastieken, kunnen het gat dichten waar de menselijke zorg tekort schiet. Want waarom zou verpleegkundig personeel van vlees en bloed beter zijn, als een robot méér mensen ook nog eens beter kan helpen?
Science-fixtion?
Niet iedereen is onverdeeld positief over de techniek als 'fix'. Sommigen menen dat technologie zorgt voor ontmenselijking en tweedeling. Een ander veelgehoord commentaar is dat technologie eng is, want het is moeilijk te reguleren. Wat als we de controle over onze creaties verliezen? De uitkomst van technologische ontwikkelingen is onzeker. Maar misschien is die onzekerheid wel precies wat we nodig hebben, omdat het onze blik scherp stelt op hoe, wie en wát we eigenlijk zijn als mensen.
Neem moraal als voorbeeld. Er bestaat (nog) geen moraal voor robots. Moraal is onlosmakelijk verbonden met cultuur en hoe wij concepten als dood, leven, mens, dier én robot invullen. Deze concepten hebben geen vaste waarde, meent ook Smits. Door te bepalen wat robots zijn bepalen we vooral wat we zélf zijn. We maken technologie die op ons lijkt, met ons meegroeit. Maar het werkt ook de andere kant op. Wij groeien ook mee met de technologie, raken langzaamaan gewend aan wat ooit nieuw en eng was.
De mens-o-bot lost het op
De groeiende vraag naar verpleging en zorg zal in de toekomst ook steeds meer eisen van de mentale en fysieke gesteldheid van verzorgers. Een empathische robot die de behoeften van zijn patiënt 'begrijpt' en hier adequaat op inspeelt is misschien duurzamer dan iemand die zijn vrije tijd en gezondheid met pijn en moeite opoffert. Een samenleving waarin in robots kunstmatige intelligentie gecombineerd wordt met emotie en een zorgende rol, zet de betekenis van 'menselijk' of 'humaan' in een ander daglicht. In zo'n samenleving is het een romantische maar onrealistische gedachte dat contact van mens tot mens beter is. Want wat betekent 'beter' in deze context: de zorg overlaten aan te weinig mensen met te weinig tijd, of aan een robot die met plezier een babbeltje maakt met je oma terwijl ze er comfortabel en gewassen bijzit?
In deze blogserie ga ik op zoek naar een aantal beloftes van technologische oplossingen voor verschillende problemen. Volgende keer, oneindig theedrinken met je piepjonge oma, want ouderdom en de dood zijn straks verleden tijd door de technologische oplossing voor de dood. En hoe makkelijk wordt het straks om je grote liefde te vinden in een virtual reality-omgeving die je match voor je 'fixt'?
