Prof. dr. Alex Oude Elferink (hoogleraar Internationaal Recht van de Zee, UU) sprak een column uit tijdens het Science Café. Waarom is het zo moeilijk om koraalsterfte, verzuring, plastic soep of het leegvissen van de oceanen aan te pakken? Volgens Oude Elferink ontbreekt het niet aan regelgeving, maar aan politieke wil van staten om elkaar op verantwoordelijkheden te wijzen.
Grondwet
Toen mij werd gevraagd deze column te maken kreeg ik de suggestie mee om in te gaan op de vraag of het recht van de zee nog up-to-date is. Geen gemakkelijke opgave om in een paar honderd woorden uit te leggen, maar vooruit. Wat is dit recht van de zee eigenlijk? Kort gezegd bepaalt het welke staten en hun burgers en bedrijven toegang hebben tot bepaalde delen van de oceaan en onder welke voorwaarden dit gebeurt. De meeste mensen denken bij het recht van de zee nog altijd aan Hugo de Groots principe van 'de vrije zee': De zeeën en oceanen zijn van iedereen, en alle landen hebben vrije toegang tot de zee om te reizen en te handelen. Maar de vrijheid van de volle zee die De Groot bepleitte is grotendeels geschiedenis. Kuststaten hebben zeggenschap over de meeste economische activiteiten tot ruim 370 kilometer uit hun kust en soms zelfs over de zeebodem daar voorbij. Ook op de volle zee is er geen volledige vrijheid meer, je mag bijvoorbeeld niet zomaar overal vissen, daarover moeten staten onderling afspraken maken. Om in de beeldspraak van de visserij te blijven, er is tegenwoordig een fijnmazig netwerk van internationale verdragen die het beheer van de oceanen regelen. De 'grondwet' van de oceanen is het verdrag van de Verenigde Naties inzake het recht van de zee.
Samenwerking
Ondanks alle wet- en regelgeving is het slecht gesteld met de oceanen. Meer dan 20 % van de visbestanden wordt bijvoorbeeld te intensief bevist. Klimaatverandering leidt tot verzuring, opwarming van de oceanen en zeespiegelrijzing. Dit bedreigt niet alleen het leven in zee, maar ook laag liggende kusten. Sommige eilandstaten zouden zelfs geheel kunnen verdwijnen. Toch is het te makkelijk om te zeggen dat het recht van de zee niet voldoet. Het zijn niet de regels, maar de uitvoering. Veel staten hebben niet de kennis, middelen of bereidheid om hun verplichtingen effectief na te komen. Daarnaast vragen de meeste zaken op zee samenwerking tussen staten. Hoe kom je tot effectief beheer wanneer iedereen verschillende prioriteiten en belangen heeft?
Niet alle bedreigingen van de oceanen komen van activiteiten op zee. Veruit de meeste vervuiling – denk bijvoorbeeld aan de plastic soep die zich ophoopt in bepaalde zeegebieden – is afkomstig van het land. Ook klimaatverandering is het gevolg van activiteiten op land. Ook in deze gevallen verloopt internationale samenwerking om tot oplossingen te komen zeer moeizaam – kijk naar de onderhandelingen over een nieuw klimaatverdrag.
Is het zeerecht up-to-date? Volgens mij wel. Het Zeerechtverdrag biedt een afdoend raamwerk om tot afspraken te komen over specifieke onderwerpen. Daar zit vaak het probleem. Hoe kom je tot effectieve afspraken en zorg je dat die worden nageleefd? Vervuilende grensoverschrijdende activiteiten zijn zowel op het land als op zee een probleem. Staten kunnen niet worden gedwongen tot samenwerking. Dit is een direct gevolg van hoe de internationale gemeenschap is georganiseerd, namelijk in staten die formeel gelijk zijn. Het is niet realistisch te verwachten dat hier snel verandering in zal komen en dus ook niet dat samenwerking op zee anders kan worden georganiseerd dan nu het geval is.
Bekijk de lezing van Alex Oude Elferink uit de serie The Next Generation in zijn geheel terug, of bekijk de Science Café uitzending waar hij in op trad.
Deze column verscheen in het Studium Generale Magazine.
