De drie commissies die onderzoek deden naar het werk van Stapel, concluderen dat het probleem groter is dan de persoon Stapel. In de sociale psychologie is veel mis met het systeem. De fraude van Stapel had opgemerkt moeten worden. Dat gebeurde niet. In een interview met NRCnext van vandaag, zegt Pim Levelt, voorzitter van de commissies en zelf psycholoog:
'In bijna alle artikelen van Stapel was sprake van slodderwetenschap. Dat is onopgemerkt gebleven door 70 co-auteurs, van wie er 32 co-auteur zijn van frauduleuze artikelen, door collega's van Stapel aan drie universiteiten, door tien leescommissies die frauduleuze dissertaties doorlieten, door tien promotiecommissies, door twee visitatiecommissies en door een leger van editors bij toptijdschriften en de reviewers.' (nrcnext, 29-11-'12, p.6/7)
Dat Diederik Stapel op tv zei dat hij zich schaamde en zijn excuses aanbood, is daarom ook niet genoeg om de schade te herstellen die de psychologie als vakgebied, en misschien zelfs de wetenschap in zijn geheel is aangedaan. Het feit dat niemand lange tijd de fraude opmerkte, doet ons twijfelen aan het zelfreinigende vermogen van de wetenschap. Kritische analyse hoort één van de hoekstenen te zijn van het wetenschappelijke bedrijf, maar juist daar ging het mis. Wat maakt dat wetenschappers gaan frauderen?
Zwakke plekken
Of de hoge publicatiedruk en de eis te moeten scoren de oorzaak is, is niet met zekerheid te zeggen. Dat wetenschappers onder druk staan om te publiceren, genoemd en gehoord te worden in vakbladen, is duidelijk. Vreemd eigenlijk als je bedenkt dat grote genieën zoals Darwin, Einstein of Newton hun faam niet te danken hebben aan de kwantiteit, maar aan de kwaliteit van hun werk. Misschien leggen we de nadruk iets teveel op ranglijstjes. Deze vraag dringt zich nog meer op als je je bedenkt dat genoemd worden in een vakblad, niet eens garantie is voor de kwaliteit van het onderzoek, zie de casus Stapel. Daarnaast moeten we ons bezinnen en hoeden voor de publicatie bias. Onderzoek dat niks nieuws vindt (maar oud onderzoek 'alleen maar' bevestigt) heeft een kleinere kans om gepubliceerd te worden (bekijk hier Ben Goldacres Tedtalk over de publicatie bias). Als vaak genoemd en gepubliceerd worden in vakbladen de maat is voor het evalueren van wetenschappers, en vooral vernieuwend 'hip' onderzoek de bladen haalt, dan zegt dat weinig over de kwaliteit van de onderzoeker.
Ben jij geïnteresseerd in vragen over de kwaliteit en evaluatie van wetenschap? Hoe bepalen we wat wetenschap is en wat niet? Dit voorjaar organiseert Studium Generale i.s.m. de faculteiten Bètawetenschappen, Geesteswetenschappen en Sociale Wetenschappen een serie over de grenzen van de wetenschap. De serie is voor studenten te volgen als cursus Wetenschapsfilosofie (op niveau 3). Kijk op deze pagina voor de cursuscode en meer informatie.
Bekijk ook de lezingen in de serie Good science, bad science over valkuilen in de wetenschap.
