De financiële sector, en met haar de hele economie, staat zwaar onder druk. De afgelopen vijf jaar volgden de crises elkaar in rap tempo op: van kredietcrisis naar bankencrisis en de ergste economische crisis sinds de jaren dertig, en via eurocrisis en politieke crisis naar mogelijk opnieuw een bankencrisis en economische neergang. Dit alles vindt plaats in een sfeer van bank-bashen, bonus-haten en algeheel wantrouwen tussen burgers en banken, tussen burgers en overheden en tussen banken en overheden onderling.
Over de oorzaken van de financiële crisis en hoe bedrijven en overheden daarop reageerden, is al een hoop gezegd en geschreven. Maar fundamentele vragen worden vaak niet gesteld, laat staan beantwoord. Hoe maken we de financiële sector weer stabiel en dienstbaar aan de maatschappij en aan een duurzame economie? Die vraag wil het Sustainable Finance Lab, een groep van tien wetenschappers van verschillende universiteiten en disciplines, in de volle breedte verkennen in een serie discussieavonden. Alle avonden zijn opgenomen en terug te zien via de website van het SFL. Hieronder een impressie.
Naar een dienstbare financiële sector
Banken hebben, nog meer dan 'gewone' bedrijven, een belangrijke maatschappelijke functie: ze beheren tegoeden, regelen het dagelijkse betalingsverkeer, maken het mogelijk om te sparen en te lenen en zo consumptie en investeringen te spreiden door de tijd. Hoe belangrijk dit is merk je pas als een bank wegvalt, zoals tijdens het Icesave-debacle. Om deze reden hebben overheden over de hele wereld besloten om banken die failliet dreigden te gaan met staatssteun overeind te houden. 'Banken zijn te belangrijk om aan bankiers over te laten,' zeggen zelfs bankiers, hier bij monde van de CEO van Triodos Bank Peter Blom.
Tegelijkertijd zijn banken zich meer en meer als gewone bedrijven gaan gedragen en is de focus verschoven naar groei en winst op de korte termijn. En als de ene bank goed geld verdient aan bepaalde diensten en producten, dan kan of wil de rest niet achterblijven. Arnoud Boot (hoogleraar Corporate Finance and Financial Markets, Universiteit van Amsterdam) zoekt de verklaring voor de crisis dan ook niet in de mens of het menselijke gedrag maar in het systeem, in de structuur van de financiële sector. Die is te weinig 'verankerd'. Informatietechnologie maakt het mogelijk om ieder moment van de dag geld te verplaatsten van de ene kant van de wereld naar de andere. Via de media bereiken ons continu signalen over het wel en wee van de economie. Banken staan onder invloed van concurrenten, media, analisten en klanten om te presteren en zich te verantwoorden. Hypes zijn snel gevormd en iedereen loopt achter elkaar aan. Bovendien hebben banken niet alleen geld uitstaan bij consumenten en bedrijven, maar ook bij elkaar. De onderlinge verwevenheid en snelheid van handelen dragen bij aan het 'systeemrisico': als één instelling in de problemen komt, trekt hij de rest mee.
De maatschappelijke rol van banken en ook andere financiële instellingen zoals verzekeraars en pensioenfondsen, leek wat naar de achtergrond verdrongen maar is door de crisis van 2008 in één klap weer vol in de schijnwerpers komen te staan. En daarmee tal van fundamentele vragen. Hoe ver moet de overheid gaan om banken te redden? Wat kunnen we doen om herhaling van de crisis te voorkomen? Is de sector eigenlijk wel goed georganiseerd? En wat kan de wetenschap betekenen in deze discussie? Het maatschappelijk nut moet weer het criterium worden, zo stelt Herman Wijffels (hoogleraar Duurzaamheid en Maatschappelijke Verandering, Universiteit Utrecht) voor. Daarbij gaat het niet alleen om de financiële sector. We moeten nadenken over verduurzaming van de gehele economie en een financiële sector die daar vervolgens dienstbaar aan is.
Morgen volgt het volgende deel in deze serie over het Sustainable Finance Lab: dienstbaar aan wie? Het laatste deel is Sustainable Finance Lab: banken als private hoeders van publiek belang? Over de conclusies lees je bij Veiliger, simpeler, soberder. Meer informatie en links naar de opnames vind je hier.