De meeste mensen zullen bij een zonsondergang richting de zon kijken, maar wie tegen de stroom ingaat zal in de herfst een gaaf fenomeen als beloning krijgen. Als je namelijk recht tegenover de zonsondergang naar het oosten staart, dan zul je vlak na zonsondergang een groeiende donkerpaarse band vanuit de horizon zien opstijgen. Dit is de aardschaduw en die duurt ongeveer 10 minuten.
Wat je ziet is de schaduw die de ondergaande zon werpt op de atmosfeer tegenover de zon. In die schaduw is het beduidend donkerder dan vlak boven die band, die vaak een beetje rozerood gekleurd is. Het werkt het beste om dit te zien in een landelijke omgeving of bij het water. Je moet namelijk een vrij uitzicht naar het oosten hebben om het te kunnen zien.
Vlak boven de donkere aardschaduw zie je trouwens de Venusgordel, een band van roze lucht die genoemd is naar de planeet Venus die, wanneer deze zichtbaar is, in dit deel van de lucht staat.
Wanneer de zon rond zonsondergang of zonsopgang nabij de horizon staat, lijkt het zonlicht roodachtig. Dit komt doordat de lichtstralen bij laagstaande zon een heel lange, schuine weg door de atmosfeer moeten afleggen. De atmosfeer werkt als een filter, en laat vooral rood licht door.
Kijk je nu weg van de zonsondergang, dan zie je hoe dat rode licht kleine deeltjes in de lagere atmosfeer aan de hemel tegenover de zon verlicht. Dat rode licht wordt teruggestraald naar de waarnemer en daarom lijkt de Venusgordel roze. Hoe lager de ondergaande zon daalt, hoe minder gedefinieerd de grens tussen de schaduw van de aarde en de Venusgordel is. Dit komt omdat de ondergaande zon nu een dunner deel van de bovenste atmosfeer verlicht. Daar wordt het rode licht niet verstrooid omdat er minder deeltjes aanwezig zijn, en het oog ziet alleen de "normale" (gebruikelijke) blauwe lucht, die het gevolg is van Rayleigh-verstrooiing door luchtmoleculen. Uiteindelijk lossen zowel de schaduw van de aarde als de Venusgordel op in de duisternis van de nachtelijke hemel.
Als je de aardschaduw en de Venusgordel wil fotograferen dan kan dat bij onbewolkt weer. Begin oktober gaat de zon onder rond 19.15 uur, en eind oktober al om 17.15. Dus laat opblijven is niet nodig.
De Utrechtse hoogleraar Marcel Minnaert schreef 80 jaar geleden al over de natuurkunde achter dit fenomeen.
Lees meer (lemma 189)